CPTPP
cũng là FTA đầu tiên mà Chính phủ có Kế hoạch thực hiện CPTPP, trong đó
có xây dựng pháp luật là nhóm nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, với nhiều
văn bản pháp luật cần được xây dựng mới hoặc điều chỉnh, bổ sung. Công
tác xây dựng pháp luật thực thi CPTPP trở thành điểm khác biệt nổi bật
của Hiệp định so với 10 FTA đang thực thi trước đó của Việt Nam. Phần
này đưa ra bức tranh tổng quan về hoạt động xây dựng pháp luật thực thi
CPTPP thông qua việc diễn giải các vấn đề cơ bản của hoạt động xây dựng
pháp luật thực thi CPTPP ở Việt Nam (Mục I) và từ đó nhận diện các nhiệm
vụ xây dựng pháp luật cụ thể nhằm thực thi CPTPP của Việt Nam (Mục II).
Đây
sẽ là các thông tin tiền đề quan trọng để rà soát, đánh giá hiệu quả
hoạt động xây dựng pháp luật thực thi CPTPP của Việt Nam trong giai đoạn
vừa qua (2019-2021) và sự chuẩn bị cho công tác này ở những năm tiếp
theo trong tiến trình thực thi Hiệp định quan trọng này.
Lược sử về CPTPP
CPTPP
đã trải qua một số lần đổi tên trong suốt một thập kỷ
rưỡi tồn tại. Ban đầu CPTPP có tên là P4, lần đổi tên đầu
tiên của hiệp định này có hiệu lực vào năm 2006, khi New
Zealand, Chile, Singapore và Brunei ký Hiệp Định Đối Tác Kinh
Tế Xuyên Thái Bình Dương. Năm 2010, Hoa Kỳ, Úc, Việt Nam và
Peru đã tham gia đàm phán với các thành viên P4 và để thể
hiện sự gia tăng về số lượng thành viên, hiệp định được đổi
tên thành TPP. Trong những năm tiếp theo, Malaysia (2010),
Canada (2012), Mexico (2012) và Nhật Bản (2013) cũng tham gia đàm phán.
Các cuộc đàm phán TPP kết thúc vào năm 2015 và tất cả 12
thành viên đã ký hiệp định vào năm 2016. Tuy nhiên, vào năm
2017, Hoa Kỳ đã thông báo cho các thành viên khác rằng họ không
có ý định thông qua hiệp định này. Việc Hoa Kỳ rời khỏi TPP đã
làm đình trệ tiến trình phê chuẩn hiệp định và 11 thành viên
còn lại đã họp để xác định các bước hành động tiếp theo.
Sau nhiều cuộc họp trong suốt cả năm 2017, các quan chức đã
kết thúc đàm phán và quyết định tên gọi chính thức là CPTPP
vào đầu năm 2018. Vào tháng 3 năm 2018, tất cả 11 quốc gia
đã ký hiệp định cập nhật.
Các
quy tắc của CPTPP quy định rằng hiệp định sẽ có hiệu lực
sau 60 ngày kể từ khi có ít nhất một nửa số quốc gia thành
viên (sáu quốc gia) phê chuẩn hiệp định. Sáu quốc gia đầu
tiên phê chuẩn hiệp định bao gồm: Canada, Nhật Bản, Mexico,
New Zealand, Singapore và Úc. Úc là quốc gia thành viên thứ
sáu phê chuẩn hiệp định vào tháng 10 năm 2018 và theo đó,
CPTPP có hiệu lực vào cuối năm 2018. Đợt cắt giảm thuế quan
đầu tiên của CPTPP, xóa bỏ thuế đối với 89% dòng thuế quan,
đã được thực hiện vào ngày hiệp định có hiệu lực vào ngày
30 tháng 12 năm 2018. Theo hiệp định, các bên tham gia CPTPP
thực hiện các đợt cắt giảm thuế quan tiếp theo mỗi năm một
lần cho đến khi thuế quan được xóa bỏ (hoặc giảm bớt). Điều
này có nghĩa là đợt cắt giảm thuế quan của “năm” thứ hai
có thể diễn ra chỉ một tuần sau đợt cắt giảm đầu tiên, vào
tháng 1 năm 2019.
Cùng
tháng đó, Hiệp Định có hiệu lực đối với Việt Nam và ngay
lập tức Việt Nam thực hiện đợt cắt giảm thuế quan đầu tiên.
Sáu quốc gia đã phê chuẩn CPTPP có thể lựa chọn họ có muốn
Việt Nam thực hiện “bắt kịp thuế quan” hay không (ví dụ:
đợt cắt giảm thuế quan thứ hai ngay sau đợt đầu tiên, vào
tháng 1 năm 2019) hay để đợt cắt giảm thuế quan thứ hai
sang năm sau mới thực hiện. Ngoại trừ Mexico, tất cả các
quốc gia đều chọn cho phép Việt Nam “bắt kịp thuế quan”. Năm 2021
là năm thứ tư cắt giảm thuế quan đối với các thành viên
CPTPP. Tại thời điểm soạn thảo tài liệu này, có ba quốc gia
thành viên – Brunei, Chile, Malaysia – chưa phê chuẩn hiệp
định, có nghĩa là hiệp định chưa có hiệu lực đối với họ.
Các nền kinh tế khác cũng thể hiện sự quan tâm đến việc
tham gia hiệp định: Tháng 6 năm 2021, Vương quốc Anh chính
thức tiến hành các cuộc đàm phán xin gia nhập CPTPP.
Các chữ cái “C” và “P” trong CPTPP có nghĩa là gì?
Mặc
dù TPP mất đi một thành viên vào năm 2017, nhưng cũng đã
đạt được thành tựu, đó là thêm hai chữ cái vào tên hiệp
định. Cái tên TPP ban đầu được đổi thành CPTPP sau khi Bộ Trưởng
Thương Mại Quốc Tế lúc bấy giờ của Canada, ngài FrancoisPhilippe
Champagne, đưa ra đề xuất trong các cuộc đàm phán, bổ sung
chữ “C” có nghĩa là Comprehensive (Toàn Diện) và “P” có nghĩa là
Progressive (Cấp Tiến).
Ngược
lại, điều này đặt ra câu hỏi, chúng ta muốn nói điều gì
khi gọi hiệp định này là hiệp định toàn diện và cấp tiến?
Sau khi Hoa Kỳ rút khỏi hiệp định, 11 thành viên còn lại
quyết định sửa đổi một số phần của hiệp định. Các quốc gia
muốn xây dựng mối quan hệ đối tác dựa trên nguyên tắc thương
mại tự do, bao trùm và cởi mở, một khái niệm được coi là
đặc biệt cần được bảo vệ trong thời kỳ chủ nghĩa bảo hộ gia
tăng trên toàn thế giới. Các FTA cũng không còn được quan
tâm do tâm lý phổ biến cho rằng FTA chỉ mang lại lợi ích
cho các tập đoàn đa quốc gia lớn chứ không phải cho phần
còn lại của xã hội.
Với
CPTPP, có sự thúc đẩy mở rộng thương mại tự do và cởi mở
và đảm bảo rằng thương mại được đề cập mang tính bao trùm
– nói cách khác là toàn diện hơn và cấp tiến hơn. Từ “toàn diện” có
nghĩa là làm cho hiệp định cởi mở hơn với các lĩnh vực và
doanh nghiệp khác nhau. Các yếu tố toàn diện được thể hiện
trong chương về SME và trong chương về doanh nghiệp nhà nước.
Việc bổ sung từ “cấp tiến” được thể hiện trong các chương
về quyền lao động và môi trường – cả hai chương đều có quy
trình giải quyết tranh chấp để đảm bảo sự tuân thủ. Ngoài
ra, còn có các phần bổ sung về trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp (CSR), quyền của Người Bản Địa và tính đa dạng. Thông
qua việc sửa đổi hiệp định, một số điều khoản cũng đã được
loại bỏ, như các cam kết chắc chắn về sở hữu trí tuệ (ví
dụ: độc quyền thị trường và luật bản quyền). Nhìn chung, việc
bổ sung hai từ “cấp tiến” và “toàn diện” có nghĩa là hiệp
định đang cố gắng đảm bảo tính bao trùm và cố gắng đảm bảo
rằng tất cả các thành phần xã hội đều được hưởng lợi từ FTA này.
Việc bổ sung hai từ “toàn diện” và “cấp tiến” không phải là
lời giải thích đến sau hành động trong quá trình này. Hai
khái niệm này là những khía cạnh quan trọng của CPTPP, bằng
chứng là chúng là hai chữ cái đầu tiên trong tên của hiệp
định.
Với
một nghị trình thương mại bao trùm, nhằm mở rộng lợi ích
thương mại rộng rãi hơn cho các nhóm như SME, Người Bản Địa
và phụ nữ, Canada sẽ không tham gia bất kỳ FTA nào khi những khái
niệm này không được đặt làm trọng tâm. Hy vọng cuối cùng để tạo
ra một hiệp định toàn diện và cấp tiến là các quan điểm về
tính bao trùm, thương mại cởi mở, quyền lao động và môi
trường sẽ tạo ra một tiêu chuẩn cho các FTA khác, hy vọng
một ngày nào đó sẽ trở thành chuẩn mực quốc tế.
Theo: moit.gov.vn
