Vật liệu nổ công nghiệp (VLNCN) là loại vật tư đặc biệt, có yêu cầu an toàn nghiêm ngặt do tiềm ẩn nhiều nguy cơ như cháy nổ, tai nạn, trật tự an toàn xã hội, môi trường… Do đó, cùng với việc đảm bảo an toàn cho người lao động, phương tiện thiết bị và môi trường; công tác quản lý VLNCN luôn được cơ quan chức năng quan tâm, giám sát thực hiện thường xuyên, nghiêm túc.

Theo thống kê của Sở Công Thương, toàn tỉnh hiện có trên 50 doanh nghiệp thực hiện dự án khai thác khoáng sản có sử dụng VLNCN. Phần lớn các đơn vị được cấp giấy phép hoạt động trên lĩnh vực khai thác khoáng sản, xây dựng công trình, cơ sở hạ tầng và tập trung ở hai địa phương Kim Bảng và Thanh Liêm. Lượng thuốc nổ sử dụng trên địa bàn tỉnh năm 2024 là 9.240.45 kg. Việc sử dụng VLNCN để khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường và sản xuất xi măng có thể gây ra những ảnh hưởng nhất định đến môi trường và cuộc sống của người dân tại khu vực xung quanh như: bụi, tiếng ồn....

Thực hiện chức năng quản lý nhà nước về hoạt động VLNCN trên địa bàn tỉnh, nhằm giảm thiểu tối đa sự cố, tai nạn lao động, không để xảy ra các sự cố, mất an toàn trong hoạt động VLNCN và thực hiện đúng Thiết kế cơ sở dự án khai thác khoáng sản ... Sở Công Thương đã ban hành nhiều văn bản yêu cầu, hướng dẫn các đơn vị tăng cường thực hiện những nội dung yêu cầu sau:

1. Yêu cầu chung đối với các đơn vị kinh doanh, làm dịch vụ nổ mìn, bảo quản, vận chuyển, sử dụng VLNCN

- Tuyển dụng người quản lý, chỉ huy nổ mìn, thợ mìn và người làm việc có liên quan đến hoạt động VLNCN phải bảo đảm điều kiện về an ninh, trật tự; có trình độ chuyên môn tương xứng với vị trí, chức trách đảm nhiệm, được huấn luyện về kỹ thuật an toàn vật liệu nổ công nghiệp, phòng cháy và chữa cháy, ứng phó sự cố trong các hoạt động liên quan đến sử dụng VLNCN.

- Thực hiện việc bổ nhiệm người quản lý, chỉ huy nổ mìn có đầy đủ tiêu chuẩn, kinh nghiệm; thực hiện đúng và đầy đủ quy chuẩn, định mức kinh tế- kỹ thuật về an toàn trong sử dụng VLNCN khi tiến hành nổ mìn.

- Tuyệt đối không sử dụng người làm việc liên quan đến hoạt động VLNCN chưa được huấn luyện, kiểm tra sát hạch cấp giấy chứng nhận kỹ thuật an toàn VLNCN.

- Lập phương án nổ mìn phù hợp với quy mô sản xuất, điều kiện tự nhiên, điều kiện xã hội nơi nổ mìn. Trong phương án nổ mìn phải quy định cụ thể các biện pháp an toàn, bảo vệ, canh gác chống xâm nhập trái phép khu vực nổ mìn; thủ tục cảnh báo, khởi nổ; thủ tục bảo quản và thủ tục giám sát việc tiêu thụ, tiêu hủy VLNCN tại nơi nổ mìn và nội dung khác theo tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật.

- Xây dựng, bổ sung nội quy, quy trình kỹ thuật an toàn trong sử dụng VLNCN tại đơn vị; tăng cường thường xuyên đôn đốc, nhắc nhở, quán triệt về các biện pháp an toàn trong hoạt động VLNCN cho người lao động. Rà soát xây dựng lại Kế hoạch ứng cứu khẩn cấp trong hoạt động sử dụng VLNCN và Báo cáo đánh giá nguy cơ rủi ro về an toàn năm 2025.

- Rà soát, tự kiểm tra các quy định về an ninh, an toàn, phòng chống cháy nổ trong quản lý, bảo quản, vận chuyển, sử dụng VLNCN; chú trọng đối với các thủ tục nhập, xuất VLNCN, kho bảo quản, phương tiện vận chuyển, bãi nổ để củng cố, khắc phục ngay những nội dung chưa đúng, chưa đủ theo quy định của pháp luật. 

- Chỉ được phép đưa người và thiết bị lên vị trí khoan, nổ mìn, xúc bốc, gạt chuyển trên vị trí mặt tầng khai thác đã đảm bảo an toàn, đúng trình tự khai thác, đúng hệ thống khai thác theo thiết kế cơ sở dự án đã được chấp thuận.

- Chỉ tiến hành sử dụng VLNCN khi đã thực hiện đầy đủ các quy định về hoạt động khai thác mỏ, thi công công trình, nhận định đánh giá và lường hết các nguy cơ xẩy ra mất an toàn về đá lăn đá lở. Quá trình sử dụng VLNCN yêu cầu doanh nghiệp phải tuân thủ đúng phương án khoan nổ mìn; thiết kế khai thác mỏ đã được xem xét chấp thuận. Tuyệt đối không để xảy ra tình trạng nổ mìn sai phương án hoặc thiết kế đã được chấp thuận, nổ mìn sai giờ làm ảnh hưởng đến công trình xung quanh, gây ô nhiễm môi trường và đời sống người dân, gây bức xúc trong nhân dân, dẫn đến có đơn thư khiếu kiện. Trước khi tiến hành công tác nổ mìn phải sử dụng tín hiệu nổ mìn đã được quy ước, cử người canh gác đầy đủ tại các vị trí đã xác định trong phương án nổ mìn và vị trí có nguy cơ người, động vật xâm nhập, nổ mìn đúng giờ quy định.

- Không tiến hành nổ mìn lớn tại các vị trí ranh giới mỏ, tránh để xẩy ra hiện tượng sạt lở bờ mỏ ra ngoài diện tích mỏ được cấp, dẫn đến không còn khả năng thực hiện công tác cải tạo phục hồi môi trường sau này. 

- Quá trình cung ứng VLNCN cần tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám sát đảm bảo an toàn khi xuất, vận chuyển, bốc dỡ VLNCN.

- Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám sát hàng ngày lượng VLNCN xuất, nhập và sử dụng tại công trường, tuyệt đối không để bất kỳ lượng VLNCN nào tồn lại công trường vào cuối ngày làm việc.

2. Đối với các đơn vị có kho chứa VLNCN

- Tiến hành tổng kiểm tra lại toàn bộ các nhà kho và khu vực xung quanh.

 - Lắp đặt đầy đủ camera theo dõi xung quanh khu vực kho, sử dụng 100% khóa chống cắt, thường xuyên kiểm tra hệ thống các ổ khóa, trang bị đầy đủ khóa chống cắt đảm bảo chất lượng cho hệ thống cửa, cổng nhà kho, tăng cường công tác bảo vệ kho. 

- Kiểm tra thường xuyên hệ thống chống sét (tình trạng các đầu thu sét, dây dẫn, chỗ hàn, chỗ nối ...) và tiến hành đo kiểm lại điện trở tiếp đất của hệ thống chống sét cho kho chứa VLNCN trước khi hết hạn, đúng quy định đảm bảo tuyệt đối an toàn.

- Kiểm tra thường xuyên tình trạng, số lượng các dụng cụ, phương tiện PCCN tại kho; các bể chứa nước, chứa cát, máy bơm; hàng rào, hệ thống điện chiếu sáng, phương tiện thông tin liên lạc, hệ thống camera theo dõi giám sát và các phương tiện khác … thay thế toàn bộ các dụng cụ không còn khả năng sử dụng đảm bảo đủ về số lượng, tốt về chất lượng để xử lý nhanh, kịp thời khi có sự cố xảy ra.

- Kiểm tra thường xuyên khả năng chống dột, chống mối, chuột, chống hắt các ô thoáng khí của các nhà kho và sửa chữa kịp thời những vị trí bị hư hỏng; khơi thông cống rãnh và hệ thống thoát nước… Thường xuyên phát quang quanh kho, đặc biệt chú ý những ngày hanh khô. 

- Kiểm tra thường xuyên lượng VLNCN tồn kho đảm bảo không để quá hạn sử dụng, mất phẩm chất. Sắp xếp thuốc nổ và phụ kiện nổ trong kho đúng theo quy định.

- Quá trình xuất kho, vận chuyển VLNCN cần tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám sát đảm bảo an toàn khi xuất, vận chuyển, bốc dỡ VLNCN.

3. Đối với công tác khai thác khoáng sản

3.1. Tổ chức nhân sự khai thác

- Thành lập hội đồng an toàn lao động do người sử dụng lao động làm chủ tịch hội đồng.

- Phân công cán bộ có trình độ, năng lực và kinh nghiệm chịu trách nhiệm về công tác an toàn trong công tác khai thác khoáng sản làm thư ký hội đồng.

- Các thành viên khác, số lượng thành viên tùy theo quy mô của công ty nhưng ít nhất 3 thành viên.

- Hội đồng có trách nhiệm rà soát chỉnh sửa, bổ sung nội quy, quy trình kỹ thuật an toàn còn tồn tại, đặc biệt rà soát các đối tượng kinh tế xã hội xung quanh có thể bị ảnh hưởng bởi hoạt động nổ mìn hoặc bị ảnh hưởng do sạt nở để kịp thời có biện pháp bảo vệ phù hợp.

- Yêu cầu các chủ doanh nghiệp áp dụng khoa học kỹ thuật trang bị flycam thường xuyên bay để giám sát việc thi công xây dựng đường di chuyển thiết bị, cắt tầng khai thác theo thiết kế mỏ đã được phê duyệt, giám sát việc khai thác trong ranh giới mỏ, đặc biệt giám sát nhằm phát hiện đá om đá treo có nguy cơ sạt lở.

- Hoạt động bay flycam phải được thực hiện sau mỗi vụ nổ mìn lớn, đặc biệt sau các đợt mưa dài ngày đất đá không ổn định có nguy cơ sạt lở.

- Hình ảnh chụp khai trường khai thác của mỏ từ flycam phải được thường xuyên báo cáo với chủ doanh nghiệp cùng với báo cáo của thư ký hội đồng về tiến độ xây dựng các công trình, mở tầng khai thác ở thời gian tiếp theo và đặc biệt công tác an toàn thường xuyên cậy gỡ đá om, đá treo tránh sạt lở và các nguy cơ mất an toàn khác.

3.2. Hoạt động khai thác

- Lập kế hoạch cụ thể và thực hiện thi công xây dựng cơ bản mỏ, cải tạo, cắt tầng khai thác theo đúng thiết kế mỏ đã được phê duyệt, tuyệt đối không phá vỡ các vị trí để thi công công trình xây dựng cơ bản mỏ. Đảm bảo sử dụng VLNCN thi công xây dựng cơ bản mỏ và khai thác khoáng sản đúng khối lượng, thời gian đã quy định trong giấy phép.

- Yêu cầu chủ các doanh nghiệp tiến hành khắc phục ngay đối với những vị trí có nguy cơ xảy ra tai nạn lao động, cháy nổ; các vị trí hạng mục đang xây dựng tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn do sạt lở yêu cầu dừng mọi hoạt động thi công, di dời người và thiết bị về vị trí an toàn trước khi bão lũ xảy ra, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người và tài sản, không để xảy ra các sự cố sạt lở nghiệm trọng.

- Yêu cầu doanh nghiệp tập trung mọi nguồn lực để triển khai thực hiện dự án theo đúng thiết kế mỏ đã được chấp thuận, đảm bảo hoàn thành các công trình xây dựng trong giai đoạn khai thác trước khi thực hiện việc khai thác.

- Chủ các doanh nghiệp, người quản lý, giám đốc điều hành mỏ, cán bộ chỉ huy nổ mìn phải tăng cường thường xuyên nhắc nhở, quán triệt về các biện pháp an toàn trong hoạt động VLNCN, hoạt động khai thác đá cho tất cả người lao động, nhất là những người trực tiếp làm công tác khoan nổ mìn, đặc biệt vào mùa mưa bão; phải tuyệt đối tuân thủ các biện pháp an toàn quy định trong QCVN 04:2009/BCT về an toàn trong khai thác mỏ lộ thiên, QCVN số 01:2019/BCT về an toàn trong sản xuất, thử nghiệm, nghiệm thu, bảo quản, vận chuyển, sử dụng, tiêu hủy vật liệu nổ công nghiệp và bảo quản tiền chất thuốc nổ; phải tuân thủ nghiêm ngặt phương án mở vỉa và hệ thống khai thác lựa chọn áp dụng trong thiết kế cơ sở đã được cơ quan chức năng tham gia ý kiến, thiết kế thi công đã được chủ doanh nghiệp phê duyệt.

- Hàng ngày, phải kiểm tra độ mất ổn định của các mặt trượt sau khi nổ mìn và trước khi cho công nhân vào làm việc, nghiêm cấm việc khai thác khấu sâu vào chân núi tạo hiện tượng hàm ếch làm tăng nguy cơ trượt lở đá khối lượng lớn; cậy gỡ triệt để đá om, đá treo, đá nứt nẻ trên vách, sườn núi trước khi cho công nhân và thiết bị vào làm việc dưới chân tuyến.

- Tăng cường gia cố đường lên núi, tu sửa đường vận tải, đặc biệt các khu vực mới được đào, đắp, đảm bảo tuyệt đối không để xảy ra hiện tượng sạt lở gây mất an toàn cho người và thiết bị. Để kịp thời đôn đốc, nhắc nhở, thanh tra, kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo tuyệt đối an toàn trong hoạt động sử dụng VLNCN. Sở Công Thương đề nghị Công an tỉnh, Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Xây dựng, Sở Nội vụ, UBND huyện Thanh Liêm, UBND thị xã Kim Bảng và các cơ quan, đơn vị liên quan theo chức năng, nhiệm vụ của địa phương, ngành mình chỉ đạo các đơn vị, phòng ban chuyên môn trực thuộc và UBND các xã, thị trấn có doanh nghiệp hoạt động VLNCN trên địa bàn tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, đôn đốc, nhắc nhở nhằm kịp thời phát hiện và ngăn chặn việc quản lý, sử dụng VLNCN vi phạm ranh giới, số lượng được cấp phép; việc không tuân thủ quy định của Nhà nước về tiêu chuẩn, quy chuẩn; quy trình, quy phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản theo dự án đầu tư, thiết kế mỏ đã được thẩm định, phê duyệt; báo cáo kịp thời về Sở Công Thương và các cơ quan chức năng nếu phát hiện các vi phạm, các nguy cơ mất an toàn cho người lao động, gây ảnh hưởng đến môi trường, đời sống người dân; phối hợp với Sở Công Thương thanh, kiểm tra, giám sát và giải quyết các vấn đề liên quan đến VLNCN; xử lý hoặc đề xuất xử lý theo thẩm quyền đối với các trường hợp vi phạm.